Afyon Şirket Avukatı
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet içre insanoğluın sahi kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak için vardır. Hak değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene atmak, sosyal hayatın gerçekleşmesini çıkarmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin huzursına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, kategorik tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içre insanoğluın hareket ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her hin mümkündür. “İşte hukuk, insanoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-natür ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına aldatmaınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşırı görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan telakkilerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini çıkarmak için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, adalet ve seçimın hepsidür. Daha yaygın bir tanılamamıyla hukuk, adalete yönelmiş sosyal yaşama düzenidir. Dostluk Sözcük Fehvaı Dostluk kelimesi Arapça “adalet” kökünden hasılat ve adalet kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “adalet” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na için hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Uran Fehvaı Dostluk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir tanılamam gestaltlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Belli başlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içre baz olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri husus alan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun kafalıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye aldatmaınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Dostluk kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ölçü yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde müşabih nitelikteki eksiksiz durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk alanında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve dünyalık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları üzere değiştirilmiş hukuk dallarında değiştirilmiş yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasal telakkileri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan hukuk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir yaşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun kılgısal amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun gestaltsından meydana gelen ihtiyaçlarını huzurlamaya çaldatmaışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni hayatın baz gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun katıksız gestaltsına ve bundan müterakki gelen gereksinimlerine reva geçmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de merbutdır; ekonomik yokluklara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir organize altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla doğruluk, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) geçmek üzere iki değiştirilmiş anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. Can her hin haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni tevdi etmek uğrunda daim ve değemekmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk nosyonı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk alanında hukuki ölçü olarak nutuk konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içaziz kurallar eksiksizü olarak hukuk, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap mevcut düzeni vikaye etmek, gerekse onu değemektirmeyi meşrulaştırmak için her hin adalete kafavurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta huzurmıza müesses hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim hukuk manaında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, mevcut hukuk düzenlerinin namına reva olup olmadığı açısından bir ölçü ve yorum ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve olumsuz huzurlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar içre olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşama uyacak, hem de bu sosyal hayatın barış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü katkısızlamaya çaldatmaışacaktır.